Τι είναι το πάγκρεας και πως λειτουργεί

Το πάγκρεας είναι οπισθοπεριτοναϊκό όργανο (βρίσκεται δηλαδή στην κοιλιά αλλά δεν καλύπτεται από περιτόναιο, τον μανδύα που επενδύει εσωτερικά την κοιλιά και καλύπτει τα ενδοπεριτοναϊκά όργανα). Το μήκος του είναι περίπου 15 – 20 εκ. και εκτείνεται  από το δωδεκαδάκτυλο στη δεξιά πλευρά του σώματος έως τον σπλήνα, στην αριστερή.

Οι χειρουργικές παθήσεις του παγκρέατος συνήθως αναφέρονται σε τέσσερις περιοχές: Την κεφαλή και την αγκιστροειδή απόφυση, το σώμα και του ουρά. Το πάγκρεας λόγω της εντόπισής του, βαθιά στο κέντρο της κοιλιάς, βρίσκεται κοντά σε πολλά ενδοκοιλιακά όργανα και στα μεγαλύτερα αγγεία του σώματος, καθιστώντας την χειρουργική του προσέγγιση ιδιαίτερα απαιτητική και επικίνδυνη.

Ο ρόλος του παγκρέατος είναι σημαντικός για τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Οι ουσίες που εκκρίνει στο γαστρεντερικό σύστημα συντελούν στην πέψη των τροφών (εξωκρινής λειτουργία). Παράλληλα, με την ενδοκρινή του μοίρα, το πάγκρεας ρυθμίζει το επίπεδο της γλυκόζης στο αίμα.  Η εξωκρινής μοίρα του παγκρέατος αντιστοιχεί στο 85% της μάζας του οργάνου ενώ μόλις το 2% στην ενδοκρινική.

Αν και ένας άνθρωπος είναι σήμερα δυνατό να ζήσει χωρίς πάγκρεας με την τεχνητή (φαρμακευτική) αντικατάσταση των ορμονών του, η απουσία του οργάνου δυσκολεύει την ρύθμιση της λειτουργίας του γαστρεντερικού και της γλυκόζης του αίματος. Η ολική αφαίρεση του παγκρέατος επιλέγεται λοιπόν μόνο όταν είναι η μόνη επιλογή για την επιβίωση του ασθενούς. Παρά το γεγονός ότι το 20% της μάζας ενός υγειούς παγκρέατος επαρκεί θεωρητικά για την αποφυγή ανεπάρκειας, ασθενείς που υποβάλλονται σε μερική παγκρεατεκτομή, συχνά παρουσιάσουν δυσλειτουργία της ενδοκρινικής ή εξωκρινικής λειτουργίας του οργάνου.

Παγκρεατίτιδα

Η πάθηση αναφέρεται στην φλεγμονή του παγκρέατος και διακρίνεται στην οξεία και την χρόνια. Για την χρόνια παγκρεατίτιδα, κυριότερος αιτιολογικός παράγοντας θεωρείται η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ και η εξάρτηση από αυτό. Τυπικά, εκδηλώνεται κλινικά με κοιλιακό πόνο που είναι χρόνιος και προσβάλλει τους ασθενείς κατά επεισόδια. Παράλληλα παρατηρείται δυσλειτουργία του οργάνου με εμφάνιση διαταραχών στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών της τροφής και διαταραχή των επιπέδων της γλυκόζης του αίματος.

Η ύπαρξη επιπλοκών όπως η δημιουργία κύστεων (παγκρεατικές ψευδοκύστεις), παρακώληση της λειτουργίας του δωδεκαδακτύλου, θρόμβωση των αγγείων του σπλήνα (βρίσκονται πίσω από το πάγκρεας) και η δημιουργία αγγειακών ανευρυσμάτων δεν είναι σπάνια. Τέλος η χρόνια παγκρεατίτιδα σχετίζεται με την εμφάνιση παγκρεατικού καρκίνου.

Η αντιμετώπιση της χρόνιας παγκρεατίτιδας είναι αρχικά συντηρητική και υποστηρικτική για τον ασθενή. Στοχεύει στην αλλαγή των διατροφικών συνηθειών του ασθενούς, την παροχή ιατρικής βοήθειας για την απεξάρτηση από το αλκοόλ, τη φαρμακευτική υποκατάσταση των παγκρεατικών ενζύμων και τη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος και τέλος στην αντιμετώπιση του πόνου.

Η χειρουργική θεραπεία συνήθως διαφυλάσσεται για περιπτώσεις που η συντηρητική αντιμετώπιση έχει αποτύχει ή σε υποψία ανάπτυξης κακοήθειας. Στις επεμβάσεις που διενεργούνται περιλαμβάνονται τεχνικές αποσυμφόρησης ή παροχέτευσης, εκτομή τμήματος του παγκρέατος και παρεμβάσεις στα νεύρα της κοιλιάς που ευθύνονται για τον πόνο. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, επιλέγεται συνδυασμός των παραπάνω τεχνικών.

Σε ασθενείς που ο παγκρεατικός πόρος είναι διατεταμένος από ύπαρξη λίθων ή για μεγάλες παγκρεατικές ψευδοκύστεις, ειδικά μετά από αποτυχία λιγότερο επεμβατικών παρεμβάσεων, το χειρουργείο φαίνεται να ανακουφίζει από τα ενοχλητικά συμπτώματα της νόσου. Η εκτομή τμήματος του παγκρέατος περιλαμβάνει την περιφερική παγκρεατεκτομή, την αφαίρεση της κεφαλής του ή σε σπανιότερες περιπτώσεις την ολική παγκρεατεκτομή.

Παγκρεατικός καρκίνος

Ως παγκρεατικός καρκίνος χαρακτηρίζεται συνήθως το αδενοκαρκίνωμα που προέρχεται από τον παγκρεατικό πόρο (καρκίνος εξωκρινούς μοίρας) και αντιστοιχεί στο 85% των νεοπλασιών του οργάνου. Είναι επιθετική κακοήθεια, με εντόπιση συνήθως την κεφαλή του παγκρέατος. Όπως πολλές άλλες κακοήθειες, στα αρχικά στάδια δεν προκαλούνται συμπτώματα. Κατά την στιγμή της διάγνωσης τα πιο συνήθη συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Αδυναμία και απώλεια βάρους
• Ανορεξία
• Κοιλιακός πόνος με εντόπιση στη κέντρο της κοιλιάς
• Ίκτερος (κίτρινη χροιά δέρματος και ματιών)
• Πόνος στην πλάτη (αντανάκλαση από τον πόνο της κοιλιάς)
• Ναυτίες, διάρροιες και έμετοι

Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η πραγματοποίηση λεπτομερών εξετάσεων όπως η αξονική τομογραφία, για τη διερεύνηση διαφόρων παθήσεων. Στα πλαίσια αυτών των ελέγχων είναι πιθανό να διαπιστωθεί, ως τυχαίο εύρημα, η ύπαρξη μίας βλάβης στο πάγκρεας. Οι αλλοιώσεις αυτές είναι συχνά κυστικά μορφώματα και πιο σπάνια συμπαγείς όγκοι. Η ενδελεχής αξιολόγηση αυτών των αλλοιώσεων είναι απαραίτητη για τον αποκλεισμό κακοήθειας καθώς έχει αποδειχθεί ότι σε σημαντικό ποσοστό αντιστοιχούν σε προκαρκινικές παθήσεις (κυστικά νεοπλάσματα του παγκρέατος) ή καρκινικές μάζες (αδενοκαρκινώματα ή νευροενδοκρινικούς όγκους).

Οι νευροενδοκρινικοί όγκοι του παγκρέατος είναι όγκοι της ενδοκρινικής μοίρας. Αρκετοί από αυτούς παράγουν σημαντικές ποσότητες ορμονών προκαλώντας διάφορα κλινικά συμπτώματα και σύνδρομα. Ωστόσο περισσότεροι από τους μισούς είναι μη λειτουργικοί, δεν παράγουν δηλαδή ορμόνες.

Χειρουργική θεραπεία

Η χειρουργική αφαίρεση του όγκου αποτελεί την μόνη θεραπευτική επιλογή που προσφέρει πιθανότητες ίασης από τον καρκίνο του παγκρέατος. Δυστυχώς, μια μεγάλη ομάδα ασθενών παρουσιάζεται με προχωρημένη νόσο και τα οφέλη της χειρουργικής θεραπείας τίθενται σε αμφιβολία. Η παροχή εξειδικευμένης χειρουργικής φροντίδας, από την προεγχειρητική αξιολόγηση μέχρι την εφαρμογή των διάφορων χειρουργικών τεχνικών, εξασφαλίζει την αναγνώριση της ομάδας των ασθενών που μπορούν να επωφεληθούν με ασφάλεια, από τις χειρουργικές παρεμβάσεις.

Για όγκους που εντοπίζονται στην κεφαλή του παγκρέατος, η μερική παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομή είναι η επέμβαση που επιλέγεται και αναφέρεται στην αφαίρεση του δωδεκαδακτύλου, της κεφαλής του παγκρέατος και του τελικού τμήματος του στομάχου. Όταν ο όγκος εντοπίζεται στο σώμα ή την ουρά του παγκρέατος η επέμβαση που διενεργείται ονομάζεται περιφερική παγκρεατεκτομή με ή χωρίς συναφαίρεση του σπληνός. Μικρές καλοήθεις βλάβες μπορούν να αντιμετωπιστούν με τοπική αφαίρεση και αποφυγή της παγκρεατεκτομής.

Η εξέλιξη των λαπαροσκοπικών τεχνικών έχει επιτρέψει στις μέρες μας, την διενέργεια των ανωτέρω πολύπλοκων επεμβάσεων με τη χρήση ελάχιστα επεμβατικών τεχνικών.  Αν και τεχνικά εφικτή, η λαπαροσκοπική παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομή παραμένει τεχνικά απαιτητική και προσφέρεται σε μία εξαιρετικά επιλεγμένη ομάδα ασθενών. Εντούτοις, η αφαίρεση όγκων του σώματος και της ουράς του παγκρέατος με λαπαροσκοπικές τεχνικές (λαπαροσκοπική περιφερική παγκρεατεκτομή) έχει συνδεθεί με μειωμένη απώλεια αίματος και γρηγορότερη ανάρρωση του ασθενούς.

Αντιμετώπιση από τον Χειρουργό Dr Γ. Σωτηρόπουλο

• Παγκρεατεκτομές: παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομή (επέμβαση κατά Kausch-Whipple), σφηνοειδής παγκρεατεκτομή, περιφερική παγκρεατεκτομή με ή χωρίς σπληνεκτομή
• Λαπαροσκοπική περιφερική παγκρεατεκτομή, λαπαροσκοπική σφηνοειδής παγκρεατεκτομή
• Επεμβάσεις για χρόνια παγκρεατίτιδα
• Επεμβάσεις για νευροενδοκρινείς όγκους