Tο πρόσφατο περιστατικό του 19χρονου οπλίτη που διαγνώστηκε με οξεία ηπατική ανεπάρκεια, φέρνει στο προσκήνιο την αναγκαιότητα της επείγουσας μεταμόσχευσης ήπατος – Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε από τον Καθηγητή Χειρουργικής, κ. Γιώργο Σωτηρόπουλο
Η οξεία ηπατική ανεπάρκεια (ΟΗΑ) αποτελεί μια σπάνια, αλλά εξαιρετικά σοβαρή και ταχέως εξελισσόμενη κλινική οντότητα, που χαρακτηρίζεται από αιφνίδια απώλεια της ηπατικής λειτουργίας σε ασθενείς χωρίς προϋπάρχουσα κίρρωση ή χρόνια ηπατική νόσο.
Ο κλασικός ορισμός περιλαμβάνει την εμφάνιση ηπατικής δυσλειτουργίας διάρκειας μικρότερης των 26 εβδομάδων, συνοδευόμενης από ηπατική εγκεφαλοπάθεια και διαταραχή της ηπατικής συνθετικής λειτουργίας. Παρά την υψηλή της θνησιμότητα, η επιβίωση έχει βελτιωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως χάρη στη βελτίωση της εντατικής υποστήριξης και τη δυνατότητα επείγουσας μεταμόσχευσης ήπατος.
Σύμφωνα με τα δεδομένα του European Liver Transplant Registry (ELTR), την περίοδο 1988–2009 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 6.300 μεταμοσχεύσεις ήπατος για οξεία ηπατική ανεπάρκεια, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 8–10% του συνολικού αριθμού μεταμοσχεύσεων ήπατος στην Ευρώπη.
Η αιτιολογική κατανομή στις περιπτώσεις αυτές έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: η φαρμακευτική ηπατοτοξικότητα ευθύνεται για το 40–60% των περιστατικών, με την παρακεταμόλη να αποτελεί τον συχνότερο ένοχο, ακολουθούμενη από αντιβιοτικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και αντιαντιφυματικά φάρμακα.
Η αυτοάνοση ηπατίτιδα αντιπροσωπεύει το 10–20% των περιπτώσεων, συχνότερα σε γυναίκες και συχνά χωρίς προηγούμενη διάγνωση πριν την εκδήλωση οξείας ηπατικής ανεπάρκειας. Η οξεία ιογενής ηπατίτιδα (κυρίως τύπου Α, Β και Ε) καλύπτει περίπου το 5–15% των περιστατικών, με τον ιό της ηπατίτιδας Ε να εμφανίζεται συχνότερα σε ηλικιωμένους άνδρες. Η ισχαιμική ηπατίτιδα ή “shock liver” αφορά περίπου το 10% και σχετίζεται με υπόταση ή σήψη, ενώ η νόσος Wilson ευθύνεται για το 2–3%, κυρίως σε νεαρούς ενήλικες. Σπάνια αίτια περιλαμβάνουν το σύνδρομο Budd–Chiari (θρόμβωση ηπατικών φλεβών). Τέλος, σε 10–20% των περιπτώσεων, η αιτιολογία παραμένει αδιευκρίνιστη.
Στην Ελλάδα, τα περιστατικά oξείας ηπατικής ανεπάρκειας που οδηγούν σε επείγουσα μεταμόσχευση ήπατος είναι περιορισμένα, γεγονός που σχετίζεται αφενός με τη σπανιότητα της νόσου και αφετέρου με τη χαμηλή διαθεσιμότητα μοσχευμάτων.
Σύμφωνα με στοιχεία από τον Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) τα τελευταία χρόνια, έχουν καταγραφεί τα εξής:
- το 2021 πραγματοποιήθηκε μία επείγουσα μεταμόσχευση στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης
- το 2022 έγινε μία επείγουσα μεταμόσχευση στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών και δύο στο Ιπποκράτειο
- το 2025 πραγματοποιήθηκε μία επείγουσα μεταμόσχευση στο Ιπποκράτειο και δύο στο Λαϊκό.
Η περιορισμένη διαθεσιμότητα μοσχευμάτων στη χώρα μας καθιστά απαραίτητη τη συνεργασία με μεταμοσχευτικά κέντρα του εξωτερικού, κυρίως στην Ιταλία, με την οποία υπάρχει διακρατική συμφωνία.
Τα τελευταία χρόνια, Έλληνες ασθενείς με οξεία ηπατική ανεπάρκεια μεταφέρθηκαν και υποβλήθηκαν σε επείγουσα μεταμόσχευση στην Ιταλία ως εξής:
- το 2020 πραγματοποιήθηκαν δύο επείγουσες μεταμοσχεύσεις.
- το 2021 μία
- το 2022 δύο (ενώ ένας ασθενής απεβίωσε πριν την επέμβαση και ένας βελτιώθηκε κλινικά και δεν χρειάστηκε μεταμόσχευση)
- το 2024 δύο επείγουσες μεταμοσχεύσεις.
Η έγκαιρη αναγνώριση των ασθενών με δυσμενή πρόγνωση, η άμεση παραπομπή σε μεταμοσχευτικό κέντρο και η ταχεία λήψη απόφασης εντός του στενού χρονικού παραθύρου που προσφέρει η οξεία ηπατική ανεπάρκεια είναι καθοριστικοί παράγοντες επιβίωσης.
Η εμπειρία δείχνει ότι, ακόμη και σε αυτήν την απειλητική για τη ζωή κατάσταση, η επείγουσα μεταμόσχευση μπορεί να προσφέρει μακροχρόνια επιβίωση και καλή ποιότητα ζωής, υπό την προϋπόθεση ότι οργανώνεται εγκαίρως η διαχείριση του ασθενούς σε εξειδικευμένο περιβάλλον.
